Dokunun herhangi bir travmaya bağlı olarak anatomik bütünlüğünün bozulmasına yara denir. Yaranın kanamasını durdurmak için gerekli tedavilerin yapılması ve sonrasında yaranın dudaklarının bir araya getirilerek birleştirilmesi işlemi binlerce yıl öncesine kadar uzanmaktadır. (1) Tıp tarihinde cerrahinin gelişimiyle paralel olarak ilerleyen cerrahi dikiş ipliklerinin gelişimi ile bir çok evreden geçen sütürler, antik çağlarda; keten, pamuk, ipek gibi bitkisel materyaller ve hayvan bağırsağı veya derisi, at – domuz kılı, tendon ve sinir gibi hayvansal dokulardan elde edilen malzemeler ile derin yaralar dikilerek kanamanın önüne geçilmesi ve enfeksiyonu önleyerek yaranın iyileşmesi sağlanıyordu. (2)

Modern cerrahideki tıp literatürüne sütür olarak geçen bu cerrahi dikiş malzemeleri, eski çağlardan günümüze gelişerek çok yol kat etti ve hala daha üzerinde çeşitli çalışmalar yapılarak geliştirilmeye devam diyor. Doğal ya da sentetik malzemelerden üretilmiş sütürler ismini Latince’den (suture) almıştır ve bu anlamda ilk kullanan kişi M.Ö. 400 yıllarında Hipokrat olmuştur. (4) Artık günümüzde sütür yapımında genellikle sentetik hammaddeler tercih edilmektedir. Lakin bazı senaryolar için ipek gibi organik polimerlerden oluşmuş hammaddeler veya hayvan mukozasından üretilmiş katgütler günümüzde de cerrahi dikiş ipliği yapımında aktif olarak kullanılmaktadır.

Birinci Dönem – Dünyanın En Eski Cerrahi Dokümanı: Edwin Smith Papirusu

Milattan önce antik Mısır’da bir ders kitabının parçası olarak bulunan Edwin Smith Cerrahi Papirüs, tarihin en eski cerrahi belgesi olarak kayıtlara geçmiştir. Mısır hiyeratik yazısıyla yazılan bu tarihi belge incelendiğinde kelime yapısı olarak M.Ö. 1600’lü yıllara ait olduğu ama içeriğinde yazan bilgilerin daha eski dönemlere, yani M.Ö. 3000-2500’lü yıllara ait bilgiler olduğu anlaşılmıştır. Belgede yaraları dikişlerle kapatmaya dair yöntemlerden ve dikiş atılan yaranın enfeksiyon kapmamasının önüne geçilmesinden bahsediliyor. Cerrahi dokümanda kraniyal sütürlerin (kafatası kemiklerini birbirine bağlayan lifli doku), beynin yüzeyinin ve beyin omurilik sıvısının bilinen ilk açıklamalarını da içerir. (9, 10)

İnsan bedenine atılan ve günümüze kadar korunmuş tarihin en eski cerrahi dikiş operasyonu 21. Mısır Hanedanlığına ait (yaklaşık M.Ö. 1100) bir mumya üzerinde tespit edilmiştir. Dikiş mumyanın karın, diz ve dirsek bölgesine ip ile atılmıştır. (3) Antik dönemlerde yaşayan farklı kültürlere sahip topluluklar sütür malzemesi olarak at kılı, bağırsak, kuru tendon veya saç gibi ya da altın ve gümüş teller kullanırdı. (2,4,10)

Tüm zamanların en iyi hekimlerinden olan Hipokrat ise kanama kontrolü için damarların birbirine bağlanmasında ve yara dudaklarının birbirine yakınlaştırılmasında sütür kullandığından bahsetmiştir. Hipokrat’dan sonra dönemin en iyi hekimlerinden olan Romalı Galen ‘ De Methoda Medendi’ isimli kitabında yaraları dikmek  için keten, ipek ve katgüt den bahsetmiştir.

İkinci Dönem – Tıbbın Adolesan (Ergenlik) Dönemi

18. yüzyılda bir meslek dalı haline gelen cerrahide önemli gelişmeler oldu. 1860’lı yıllardan 1930-50’li yıllar arası tıbbın adolesan dönemi olarak tarihe geçen bu dönemde ameliyat yöntemleri gelişti ama ameliyat sırasında ve sonrasında meydana gelen ağrılar ve sızılar bu cerrahi alandaki ilerlemenin sekteye uğramasına neden oldu. Bundan dolayı 1840’lı yıllarda insanlık tarihinin en büyük buluşlarından biri olarak kabul edilen cerrahi anestezi ile ağrı sorunu giderildi. Ama enfeksiyon sorunun giderilmesi için daha uzun yıllar geçmesi, modern cerrahinin doğduğu çağa, yani 19. yüzyıla geçilmesi gerekiyordu. Çünkü o dönemde ameliyat sonrası dikiş atılan bölgede meydana gelen enfeksiyondan dolayı atılan dikişler tutmuyor ve çoğunlukla hastalar sepsisten ölüyordu. (4,7,8)

Üçüncü Dönem – Modern Cerrahi

Cerrahi alanda günümüzdeki şekli almaya başlayarak daha modern cerrahi yöntemlerin geliştiği 19. yüzyılın ikinci yarısında geliştirilen antisepsi ve asepsi teknikleri, ameliyat sonrasında meydana gelen enfeksiyon sorununun giderilmesinde önemli bir aşama olmuştur. Patojen mikroorganizmaların cerrahi işlem yapılan ortamdan uzaklaştırılması olarak tanımlanan ve ilk kez 1750 yılında John Pringel tarafından kullanılan antisepsi terimi cerrahide uygulayan Joseph Lister geliştirdiği “antiseptik cerrahi” yöntemi ile yaranın tedavisinde ve kullanılan sütür malzemelerinde önemli gelişmeler sağlamıştır. (3,4,9)

Üçüncü dönem diye nitelendirdiğimiz modern cerrahinin başladığı yıllardan günümüze cerrahi sütürler gelişerek çok yol kat etti ve günümüzde de ideal dikiş malzemelerinin geliştirilmesi için AR-GE çalışmaları halen sürmektedir. Türkiye’de tıbbi tekstil üretiminde önemli bir role sahip olan Boz Tıbbi şirketi ise 1960’lı yıllarda ilk tıbbi tekstil üretimine başlayan firma olmanın başarısı ve haklı gururunu elinde bulundurmaktadır. Aynı başarısını cerrahi ameliyat ipliği üretiminde de sağlamaktadır.

KAYNAKLAR

(1) Köşlü A. Yara iyileşmesinde tarihsel gelişmeler. Editörler: Erdem C, Çelebi CR. Tüm Yönleriyle Yara İyileşmesi. Ankara: Ayrıntı Matbaacılık, 1996;5: 1-7.

(2) Atıcı T., Atıcı E., Şahin N., “Geçmişten günümüze cerrahi dikiş ipliklerinin tarihsel gelişimi”. Ulusal Cerrahi Dergisi 2010; 26(4): 233-242

(3) Black JJ. A stitch in time-1. The history of sutures. Nurs Times 1982; 78: 619-623.

(4) Snyder CC. Sütürün tarihi üzerine. Plast Reconstruct Surg 1976; 58: 401- [DOI: 10.1097 / 00006534-197610000- 00001]

(5) Trier WC. Considerations in the choice of surgical needles. Surg Gynecol Obstet. 1979;149:84-94.

(6) Köhle Ü, Demir CY. Oftalmik Cerrahide Sütür Materyalleri. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi. 2003;10:217-21

(7) Dereli, T . “SÜTÜR MALZEMELERİ VE SÜTÜR TEKNİKLERİ”. Güncel Dermatoloji Dergisi 1 (2016 ): 24-33

(8) Edwin Smith Surgical Papyrus 1600 B.C. Page 38. The Medical Book: From Witch Doctors to Robot Surgeons, 250 Milestones in the History of Medicine. 2012

(9) Özdoğan, Mustafa. Edwin Smith Cerrahi Papirüs MÖ 1600 – En eski cerrahi belge “https://www.drozdogan.com/edwin-smith-cerrahi-papirus-mc-1600-en-eski-cerrahi-belge/ 15.02.2021”

(10) Feldmsn RP, Goodrich JT. The Edwin Smith sutgical papyrus. Child’s Nerv Syst 1999; 15: 281-284. [DOI:10.1007/s003810050395]

(11) Tarhan, Ömer Rıdvan. Cerrahinin Tarihçesi “https://www.drozdogan.com/edwin-smith-cerrahi-papirus-mc-1600-en-eski-cerrahi-belge/ 15.02.2021”